Di truyền quần thể là gì? Công thức, lý thuyết và bài tập 

Di truyền học quần thể là một trong những nội dung quan trọng trong chương trình Sinh học THPT. Vì vậy để đạt điểm cao trong kỳ thi THPT Quốc Gia môn Sinh học các bạn học sinh cần nắm chắc công thức và ôn luyện kỹ càng các dạng bài tập di truyền quần thể. Trong bài viết dưới đây, BTEC FPT đã tổng hợp lại kiến thức trọng tâm và “bí kíp” ôn tập hiệu quả chuyên đề này để chia sẻ đến các bạn học sinh. 

Di truyền quần thể là gì

Di truyền quần thể là gì 

• Quần thể là một tập hợp bao gồm cá thể cùng loài, chung sống trong không gian xác định và tồn tại qua một khoảng thời gian nhất định. Các cá thể trong đó giao phối với nhau sinh ra thế hệ sau (quần thể giao phối). Ví dụ: Những con mối sống trong tổ mối trong thân cây. 
• Di truyền quần thể là ngành nghiên cứu sự thay đổi tần số alen và kiểu gen trong một quần thể sinh vật qua các thế hệ. Nó tập trung vào việc hiểu thế nào các yếu tố tiến hóa như đột biến, di cư, chọn lọc tự nhiên và giao phối không ngẫu nhiên ảnh hưởng đến sự đa dạng di truyền của quần thể. 

Lý thuyết Di truyền quần thể

1. Khái niệm:

Di truyền quần thể: là một ngành khoa học nghiên cứu sự di truyền và biến dị trong quần thể sinh vật.

Quần thể: là tập hợp các cá thể cùng loài, sống chung trong một khu vực nhất định, giao phối với nhau và sinh sản tạo thế hệ sau.

Có hai loại quần thể:

• Quần thể giao phối ngẫu nhiên: là quần thể mà tất cả các cá thể đều có khả năng giao phối với nhau.
• Quần thể tự thụ phấn: là quần thể mà các cá thể chỉ giao phối với chính bản thân mình.

2. Tần số tương đối của các alen và kiểu gen.

Cấu trúc di truyền: là thành phần về kiểu gen và tần số alen của một quần thể. Mỗi quần thể được đặc trưng bằng một vốn gen nhất định.

Tần số alen: là tỷ lệ phần trăm của một alen nào đó trong quần thể.

Có hai loại tần số alen:

• Tần số alen trội: là tần số của alen trội trong quần thể.
• Tần số alen lặn: là tần số của alen lặn trong quần thể.
• Tỷ lệ kiểu gen: là tỷ lệ phần trăm của từng kiểu gen trong quần thể.

Có ba loại tỷ lệ kiểu gen:

• Tỷ lệ kiểu gen đồng hợp trội: là tỷ lệ của kiểu gen đồng hợp trội trong quần thể.
• Tỷ lệ kiểu gen đồng hợp lặn: là tỷ lệ của kiểu gen đồng hợp lặn trong quần thể.
• Tỷ lệ kiểu gen dị hợp: là tỷ lệ của kiểu gen dị hợp trong quần thể.

Vốn gen là toàn bộ các alen của tất cả các gen trong quần thể ở thời điểm nhất định.

Vốn gen thể hiện qua tần số alen và tần số kiểu gen của quần thể:

• Tần số alen của 1 gen được tính bằng tỉ lệ giữa số alen đó trên tổng số alen của các loại alen khác nhau của gen đó trong quần thể tại một thời điểm xác định.
• Tần số tương đối của một kiểu gen được xác định bằng tỉ số cá thể có kiểu gen đó trên tổng số cá thể trong quần thể.

Các công thức Di truyền quần thể

1. Cấu trúc di truyền của quần thể

• Tần số alen:

p: tần số alen A

q: tần số alen a

• Tỷ lệ kiểu gen:

p²: tỷ lệ kiểu gen AA

2pq: tỷ lệ kiểu gen Aa

q²: tỷ lệ kiểu gen aa

2. Định luật Hacdi - Vanbec

Quần thể cân bằng di truyền: quần thể có cấu trúc di truyền không thay đổi qua các thế hệ.

Điều kiện nghiệm đúng định luật Hacdi - Vanbec:

• Quần thể phải có kích thước lớn, vô hạn.
• Các gen phải phân li độc lập và tổ hợp ngẫu nhiên.
• Quần thể phải ngẫu phối.
• Không có đột biến, di nhập gen và chọn lọc tự nhiên.

3. Các trường hợp di truyền

Gen có 2 alen:

• Trường hợp đồng trội:

Cấu trúc di truyền: p²AA + 2pqAa + q²aa = 1

Tỷ lệ kiểu hình: p² + 2pq = 1

• Trường hợp trội không hoàn toàn:

Cấu trúc di truyền: p²AA + 2pqAa + q²aa = 1

Tỷ lệ kiểu hình: p² + 2pq(1 - d) + q²d² = 1

d: độ trội không hoàn toàn

4. Công thức tỉ lệ kiểu gen

Tỉ lệ kiểu gen đồng hợp trội = Số lượng cá thể có kiểu gen đồng trội/ Tổng số cá thể của quần thể

Tỉ lệ kiểu gen dị hợp = Số cá thể có kiểu gen dị hợp/ Tổng số cá thể của quần thể 

Tỉ lệ kiểu gen đồng hợp lặn = Số cá thể có kiểu gen dị hợp/ Tổng số cá thể của quần thể

Kinh nghiệm làm bài tập Di truyền quần thể

1. Nắm chắc lý thuyết cơ bản

Trước hết, các bạn học sinh cần nắm chắc lý thuyết và các công thức Quy luật di truyền thể áp dụng vào giải bài tập. 

Để ghi nhớ kiến thức nhanh chóng, hiệu quả các bạn học sinh nên tự hệ thống lại kiến thức bằng sơ đồ tư duy cá nhân sau mỗi bài học. 

2. Luyện tập thường xuyên

Các bạn học sinh nên làm nhiều dạng bài tập khác nhau, bao gồm cả bài tập trắc nghiệm và bài tập tự luận theo mức độ từ dễ đến khó. Việc luyện tập thường xuyên giúp các bạn làm quen với các dạng câu hỏi và phương pháp giải, từ đó nâng cao kỹ năng và điểm số. 

Bên cạnh đó, các bạn học sinh cần chú ý chọn những nguồn tài liệu tham khảo uy tín, bám sát đề thi THPT Quốc Gia. Có rất nhiều nguồn tài liệu uy tín các bạn có thể tham khảo để luyện giải bài tập như sách giáo khoa, sách bài tập và các loại sách tham khảo được xuất bản bởi Bộ giáo dục và đào tạo, Đại học Quốc Gia Hà Nội,…

Kinh nghiệm làm bài tập Di truyền quần thể

Hy vọng với những kinh nghiệm mà chúng mình đã chia sẻ trên đây sẽ giúp các bạn học sinh có quá trình học tập và ôn thi hiệu quả. BTEC FPT chúc bạn thành công trên con đường học tập.